Bunkier „Valentin“ – wczoraj
„Valentin“, bunkier który miał służyć budowie okrętów podwodnych, jest dziś drugim co do wielkości bunkrem nadziemnym w Europie. Stanowi on pozostałość trzech wielkich nacjonalno-socjalistycznych projektów zbrojnych, które to od połowy lat trzydziestych XX wieku całkowicie zaczęły odmieniać rolniczy region jakim była Brema Farge.
Już w roku 1935 spółka Wifo (Wirtschaftliche Forschungsgesellschaft, zakamuflowana firma należąca do ministerstwa gospodarki) rozpoczęła budowę podziemnej bazy paliwowej między Farge a Neuenkirchen. W roku 1938 władze marynarki wojennej zleciły w pobliżu budowę kolejnych bunkrów paliwowych. Od połowy 1943 roku to zaplecze techniczne oraz obóz robotników służyły projektowi „Bunkier okrętów podwodnych Valentin“
Do dnia dzisiejszego nie zachowało się wiele śladów po bazie paliwowej, ogromnej budowie ani obozach pracy. Pozostał natomiast bunkier, który do dziś jest niezaprzeczalnym znakiem nacjonalno-socjalistycznej maszynerii wojennej.
Budowa w czasie wojny
Marynarka wojenna rozpoczęła budowę bunkra „Valentin“ w połowie 1943 roku. W tym okresie alianci posiadali dużą przewagę powietrzną nad terytorium Rzeszy. Budowa okrętów podwodnych w niechronionych stoczniach była prawie niemożliwa.
Przeznaczeniem bunkra „Valentin“ miała być produkcja nowego typu okrętów na zasadzie linii montażowej – pod ochroną ścian i dachu metrowej grubości. Okręty miały służyć ograniczeniu drogi dostawczej aliantów przez Atlantyk, co z kolei miało przechylić szalę zwycięstwa na korzyść Rzeszy, dlatego budowa była projektem o najwyższym priorytecie.
Głód, zimno, przemęczenie
W przeciągu zaledwie 20 miesięcy – od lata 1943 do wiosny 1945 – powstała w Bremie Farge zabunkrowana stocznia. Pod wielką presją pracowało na tej ogromnej budowie dzień i noc do 10 000 przymusowych robotników: byli to cywile z Europy Wschodniej i Zachodniej, sowieccy jeńcy wojenni, internowani wojskowi z Włoch, więźniowie obozów koncentracyjnych oraz obozu pracy Gestapo w Bremie. Robotnicy byli ulokowani w różnych obozach, w odległości do 6 kilometrów od budowy. Niedożywieni i osłabieni ludzie musieli wykonywać najcięższe prace na 12-godzinnych zmianach.
Około 1600 osób zmarło w efekcie wyczerpującej pracy, niedostatecznego wyżywienia i nieludzkich warunków w obozach. Nazwiska 1144 ofiar są znane.
Zniszczenie i użytkowanie po wojnie
Pod koniec marca 1945 nalot brytyjskich sił powietrznych zniszczył niedokończoną część bunkra. Krótko potem wstrzymano dalszą pracę. W bunkrze nie został zbudowany ani jeden okręt podwodny.
Po wojnie bunkier służył aliantom początkowo jako obiekt ćwiczebny do testowania ataków bombowych. Bunkra nie udało się jednak zburzyć i stał on się placem zabaw dla dzieci z okolicy. Pod koniec lat piećdziesiątych teren byłych obozów przejęła Bundeswera. Od lat sześćdziesiątych do konca roku 2010 bunkier służył po cześci marynarce jako skład materiałowy.
Bunkier „Valentin“ – dziś
Droga do miejsca pamięci
Od stycznia 2011 roku bunkier po raz pierwszy od siedemdziesięciu lat służy celom niewojskowym - jako miejsce pamięci - zgodnie z życzeniem wielu mieszkańców – przede wszystkim z Farge, Rekum i Neuenkirchen – którzy wspólnie ze związkami byłych więźniów od lat osiemdziesiątych starali się o godne upamiętnienie wydarzeń z lat 1935-1945.
Miejsce pamięci w przyszłości
W roku 2010 senat miasta Bremy zlecił Krajowej Centrali Edukacji Politycznej realizację projektu “Bunkier Valentin miejcem pamięci”. Różnorodne akcje mają prowadzić do aktywnej i krytycznej formy kontaktu z przeszłością, teraźniejszością i przyszłością bunkra oraz jego otoczenia. Dawne ślady po budowie i obozach będą krok po kroku odkrywane. Planowane są także publikacje informacyjne.
Zwiedzanie
Dla zwiedzających przygotowano półtorakilometrową ścieżkę wokół bunkra z 25 tablicami informacyjnymi o historii tego miejsca. Ścieżka rozpoczyna się przy pomniku „Unicestwienie przez pracę” i prowadzi przez bramę główną do centrum informacji po południowej stronie bunkra. Można tu wypożyczyć audioguide w języku angielskim lub niemieckim, który dostarczy Państwu dodatkowych informacji o poszczególnych stacjach wystawy. W centrum informacyjnym znajdą Państwo też stanowisko multimedialne, obrazujące krajobraz zbrojeniowy wokół Bunkra „Valentin” od początku lat 30-tych do dzisiaj. Wewnątrz bunkra można także zwiedzić wystawę, prezentującą dodatkowe informacje i eksponaty.
Wstęp: bezpłatny
Audioguide: za kaucją
Oprowadzanie w różnych językach można rezerwować mailowo: mail@bunkervalentin.de
Lub telefonicznie: +49 (0)421 – 69 67 36 70
Za zwiedzanie z przewodnikiem obowiązuje opłata. Godziny otwarcia podane są na naszej stronie internetowej.